Leluja – Symbol Kurpiowskiej Tradycji i Sztuki

Wprowadzenie

Leluja, obok gwiazdy, jest klasyczną i jedną z najbardziej popularnych form wycinanki kurpiowskiej. Twórcy wycinają ją z jednego kawałka papieru, który muszą umiejętnie złożyć na pół.

Struktura Lelui

Leluja ma jedną oś symetrii, choć dodatkowe osie czasem zaginają na podstawie lelui. Ma formę drzewka życia i składa się z dwóch części: górnej korony oraz dolnej podstawy. Ponadto, w klasycznych lelujach korona była 2-3 razy wyższa od podstawy i miała owalny kształt, zbliżony do korony drzewa. Współcześni twórcy czasem modyfikują te proporcje, rozbudowując np. podstawę lelui. W podstawie umieszczają dodatkowe elementy zdobnicze – postaci ludzkie, zwierzęta lub rośliny.

Style Lelui

Podobnie jak w przypadku gwiazd, w lelujach wyraźnie widoczne są dwa style kurpiowskiej wycinanki. Leluje myszynieckie są bardziej graficzne, wzór składa się z drobnych motywów geometrycznych, siatki skosów i prostych linii. W lelujach kadzidlańskich dominują motywy roślinne, linie obłe i okrągłe, nierzadko z realistycznymi przedstawieniami zoomorficznymi i postaci ludzkich.

Mistrzowie Lelui

Mistrzyniami leluj myszynieckich były: Anna Ropiak, Stefania Samsel, Anna Kordecka i Franciszka Kowalczyk. Wybór leluj tych twórczyń znajdzie się w naszym albumie. Wybraliśmy również leluje Stanisława Ropiaka z Myszyńca Starego, który jako jedyny twórca z okolic Myszyńca „strzyże” leluje w myszynieckim stylu.

Indywidualny Styl i Tradycja

W lelujach najbardziej widoczny jest indywidualny styl twórców i tradycja, że powielają w nich te motywy i kompozycje, które były obecne w danej kurpiowskiej rodzinie. Nierzadko, spoglądając na kolekcje leluj w muzeach czy w zbiorach prywatnych, można wyróżnić leluje Staskiewiczów, Ropiaków, Konopków, Prusaczyków czy innych znanych rodzin kurpiowskich twórców.

Leluja w Albumie

W naszym albumie leluje będą największą grupą tematyczną, ukazującą niezwykłą różnorodność rozwiązań kompozycyjnych i indywidualne poszukiwania twórców. Na szczególną uwagę zasługują leluje wykonane przez Czesławę Konopkównę, Piotra Puławskiego, Eleonorę Krystian oraz Czesławę Kaczyńską. Warto również wspomnieć o pracach Heleny Fąk, Rozalii Prusaczyk, Haliny Pajki i Wiesławy Bogdańskiej.

Współczesne Zastosowania Lelui

leluja

Mistrzynie najczęściej „strzygą” właśnie leluje, które są współcześnie popularną pamiątką z regionu. Wciąż powiększają też zbiory muzealne, dzięki czemu w przyszłości będzie można w pełni zaobserwować rozwój form wycinanki kurpiowskiej. Co ciekawe, motyw lelui kurpiowskiej pojawia się często w publicznej ikonosferze i wzornictwie, jako symbol kurpiowskiej kultury i identyfikacji z regionem.

Leluja w Kulturze i Sztuce

Księża z myszynieckiej bazyliki zakładają na najważniejsze uroczystości specjalne ornaty, które zdobi haft z motywem kurpiowskiej lelui. Dodatkowo, wielkoformatowe wydruki leluj są tłem do ołtarzy na procesję Bożego Ciała oraz podczas ważnych uroczystości kulturalnych w regionie. Co więcej, leluje pojawiają się na kubkach, drukach firmowych i gadżetach reklamowych. Są również wykorzystywane jako elementy graficzne we współczesnej sztuce profesjonalnych artystów z regionu. Jest to „drugie życie” kurpiowskiej wycinanki, ale świadczy o sile tradycji i przywiązaniu do rodzimych symboli kultury.

logo MKiDN

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego dofinansowuje zadanie publiczne „Opracowanie merytoryczne, artystyczne i druk albumu Wycinanka kurpiowska z Puszczy Zielonej” ze środków pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.