Stowarzyszenie Akademia Wilanowska realizuje w 2024 roku projekt pt. „Umiejętność wykonywania czółek kurpiowskich”. Celem jest wpisanie tej umiejętności na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Projekt jest dofinansowany przez Województwo Mazowieckie i Starostwo Powiatowe w Ostrołęce.
Historia i Znaczenie Czółek Kurpiowskich
Czółka kurpiowskie to najbardziej charakterystyczny element kurpiowskiego stroju kobiecego. Tradycyjny ubiór kobiet z Puszczy Zielonej jest barwniejszy od stroju męskiego. Rozwijał się od końca XVIII wieku, osiągając szczyt popularności pod koniec XIX wieku. Czółka były noszone przez niezamężne dziewczęta z Kurpi Zielonych, a ich kształt i zdobienia nie zmieniły się od tamtego czasu.
Tradycja i Współczesność
Pierwsze wzmianki o czółkach pochodzą z końca XIX wieku. Były noszone przez niezamężne dziewczęta z Kurpi Zielonych. Czółka miały kształt wysokiej korony, otwartej z tyłu. Były odświętnym elementem stroju, noszonym podczas ważnych uroczystości. Na krańcach Puszczy Zielonej czółka nie występowały, a dziewczęta z Mazowsza Pruskiego i Warmii nosiły niższe wersje tych nakryć głowy.
Proces Tworzenia Czółka
Czółko ma prostokątny kształt z zaokrąglonymi rogami. Do jego wykonania potrzebne są tektura, czarny aksamit, płótno, cekiny, tasiemki, koraliki i sztuczne kwiaty. Proces tworzenia obejmuje:
- Przyklejenie czarnego aksamitu do tektury.
- Przymocowanie płótna od spodu.
- Dodanie troczków do mocowania czółka.
- Obszycie brzegów czarną tasiemką.
- Dekorowanie cekinami, koralikami i kolorowymi tasiemkami.
- Mocowanie bukieciku sztucznych kwiatów z lewej strony.
- Dodanie długich, kolorowych wstążek.
Każdy etap tworzenia czółka wymaga precyzji i staranności. Czółka kurpiowskie są bogato zdobione, a ich dekoracje powinny wyróżniać się na tle czarnego aksamitu. Najczęściej używane kolory to czerwony, zielony i złoty. Zdobienia mogą mieć formę kwiatów lub geometrycznych wzorów.
Współczesne Wykorzystanie
Obecnie czółka kurpiowskie są noszone głównie przez młode dziewczęta w zespołach folklorystycznych. Można je zobaczyć podczas uroczystości religijnych w miejscowościach takich jak Myszyniec, Kadzidło, Łyse i Czarnia. Czółka są również noszone podczas procesji, takich jak Boże Ciało czy Niedziela Palmowa.
Znani Twórcy Czółek
Wśród twórczyń czółek warto wymienić Stefanię Dawid z Jeglijowca, Bożenę Bochomulską z Kadzidła oraz Stanisławę Suchecką z Jeglijowca. Ich prace przyczyniają się do zachowania tej unikalnej tradycji. Każda z tych twórczyń ma swoje unikalne podejście do zdobienia czółek, co sprawia, że każde czółko jest wyjątkowe.
Jak Zakładać Czółko
Zakładanie czółka wymaga pomocy drugiej osoby. Najpierw należy założyć przez głowę wstążki, które obecnie najczęściej są zamocowane na gumie. Następnie wiąże się samo czółko, tak aby zakrywało połowę czoła dziewczyny. Ważne jest, aby zawiązać je sztywno, aby się nie przesuwało. Kolejnym krokiem jest naciągnięcie gumy z wstęgami tuż nad dolną krawędź czółka. Gumę zakrywa się czerwoną tasiemką, do której zamocowany jest pępek – wiąże się troki z tyłu na kokardkę. Młoda Kurpianka sprawdza jeszcze, czy wszystko wygląda prawidłowo. Jeśli tak, jest gotowa do występów na scenie bądź niesienia feretronów w procesji.
Podsumowanie
Czółka kurpiowskie to nie tylko element stroju, ale także ważna część dziedzictwa kulturowego Puszczy Zielonej. Dzięki projektowi Stowarzyszenia Akademia Wilanowska, ta tradycja ma szansę zostać oficjalnie uznana i zachowana dla przyszłych pokoleń. Czółka są symbolem regionalnej tożsamości i dumy, a ich noszenie i tworzenie to piękny sposób na pielęgnowanie tradycji.
#Kurpie #DziedzictwoKulturowe #CzółkaKurpiowskie #AkademiaWilanowska