Stowarzyszenie Akademia Wilanowska

W latach 2019-2020 Stowarzyszenie Akademia Wilanowska realizowało, we współpracy z Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, projekty związane z wycinankarstwem kurpiowskim z Puszczy Zielonej. W 2019 roku przygotowaliśmy cyfrowy album pt. Wycinanka kurpiowska z Puszczy Zielonej wraz z serią 13 filmowych rejestracji kurpiowskich twórców podczas wykonywania wycinanek. Projekt był finansowany z budżetu Województwa Mazowieckiego, wsparty także przez Powiat Ostrołęcki i Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. W 2020 roku udało się wpisać wycinankarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej na Krajową Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. W tym też roku, także we współpracy z Muzeum w Ostrołęce, opracowaliśmy katalog zbioru wycinanek kurpiowskich, które zebrał w latach międzywojennych warszawski artysta, Karol Tchorek. Powstał katalog z opisem kolekcji i spisem wszystkich wycinanek, które znaleziono w niewielkiej, drewnianej walizeczce w pracowni Karola Tchorka na ulicy Smolnej. Projekt był finansowany z budżetu Województwa Mazowieckiego.

Kolekcja wycinanek kurpiowskich, którą zebrał Karol Tchorek, należy do najcenniejszych kolekcji przedwojennych wycinanek w Polsce. Wyjątkowa wartość tej kolekcji wynika z kilku powodów. Po pierwsze, osoba kolekcjonera, który mimo artystycznej działalności w Warszawie, zachował szacunek dla sztuki ludowej. Kolekcja była tworzona w latach międzywojennych, na wystawę krajową w Poznaniu, gdzie została zaprezentowana jako ważna część kultury narodowej. Jest, poza zbiorami Adama Chętnika w Łomży, ks. Władysława Skierkowskiego w Płocku oraz kolekcją wycinanek w Muzeum Etnograficznym w Krakowie, zbiorem wycinanek, tworzonych w czasach największego rozkwitu wycinankarstwa na rynku sztuki powszechnej. Najcenniejszym walorem kolekcji, zdaniem pierwszych badaczy, którzy ją w całości zobaczyli (Maria Samsel i Robert Andrzej Dul), jest wyjątkowość form i typów znajdujących się tam wycinanek. Są tam formy dziś już niespotykane lub bardzo rzadko wykonywane, np. wielkoformatowe leluje-hostyje, leluje z motywami geometrycznymi w środku korony, wycinanki figuralne, czy wielobarwne zielka z Puszczy Białej.

Kolekcja Karola Tchorka to nie tylko historyczny przykład kolekcjonerstwa sztuki ludowej, ale przede wszystkim unikalny zbiór wycinanek, wykonanych w stylu myszynieckim. Współczesne wycinankarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej to dominacja stylu kadzidlańskiego, ale jeszcze w okresie przedwojennym i w latach powojennych, działało kilku twórców z okolic Myszyńca, którzy „strzygli” wycinanki z motywami i wzorami geometrycznymi. Dziś, jedynym twórcą, który potrafi ciąć wycinanki w stylu myszynieckim jest Stanisław Ropiak ze wsi Myszyniec Stary.

W 2020 roku Stowarzyszenie Akademia Wilanowska, dzięki wsparciu z budżetu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (Program Kultura Ludowa) i Województwa Mazowieckiego, realizuje projekt wydawniczy albumu z wycinankami kurpiowskimi ze zbiorów Karola Tchorka. Prace nad albumem już się rozpoczęły. Zaproszeni autorzy piszą teksty, graficy pracują nad oprawą graficzną albumu, a firma GreyVitone Media Studio z Warszawy rozpoczęła profesjonalną digitalizację wycinanek w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Cała kolekcja wycinanek została w lipcu 2022 roku przekazana przez Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków m.st. Warszawy, jako depozyt, do Muzeum w Ostrołęce, gdzie będzie opracowana naukowo i udostępniona zwiedzającym.

W kolejnych relacjach będziemy przybliżać dalsze postępy z pracy nad albumem wycinanek kurpiowskich ze zbiorów Karola Tchorka.